مبادی الوصول الی علم الاصول (کتاب)مبادی ء الوصول الی علم الاصول، تالیف علامه حلی ، جمال الدین، ابو منصور، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی (۶۴۸- ۷۲۶ هجری قمری) است. ۱ - معرفی اجمالیاین کتاب قواعد اصلی و مهم علم اصول است که به شکلی مختصر و مفید بیان شده است. ۲ - اهمیت کتابکتاب مبادی ء الوصول الی علم الاصول کتابی ارزشمند و گرانبها در علم اصول است و از زمان نگارش تا این زمان بسیار مورد توجه علمای شیعه قرار گرفته و تا کنون شرح‌ها و حواشی فراوانی بر آن نگاشته شده است. ۳ - انگیزه نگارشعلامه حلی این کتاب را به درخواست «شیخ تقی الدین، ابراهیم بن محمد بصری » از شاگردان خود نگاشته است. وی تالیفات دیگری نیز در علم اصول بعد از این کتاب نگاشته است؛ مانند: ۱- التهذیب، این کتاب تا قبل از معالم کتاب درسی حوزه‌های علمیه شیعه بوده و شرح‌های فراوانی بر آن نگاشته شده است. ۲- شرح مختصر ابن حاجب ، این کتاب بسیار ارزشمند و قابل توجه می‌باشد. ۳- النهایة ، این کتاب بسیار گسترده و در دو جلد بزرگ است. [۱]
اعیان الشیعة جلد ۵ صفحه ۳۹۶
۴ - ساختار و گزارش محتوای کتابعلامه حلی در این کتاب با نقل نظریات دیگر علمای اصولی شیعه و سنی به بیان دیدگاه‌های اصولی خود پرداخته است. این کتاب شامل مباحث لغات، احکام، اوامر و نواهی، عموم و خصوص، مجمل و مبین ، افعال، نسخ، اجماع، اخبار، قیاس، ترجیح، اجتهاد و استصحاب است. ۴.۱ - شیوه نگارشاین کتاب به شیوه کتاب « منهاج الوصول فی معرفة علم الاصول »، نوشته قاضی القضات ناصرالدین بیضاوی (درگذشت سال ۶۸۵ هجری قمری) نگاشته شده است. علامه حلی این کتاب را به ۱۲ فصل تقسیم کرده و در هر فصل به بررسی مباحث گوناگون اصولی پرداخته است. وی در آغاز هر بحث به بررسی و طرح مهم‌ترین نظریاتی که درباره موضوعات علم اصول گفته شده با ذکر دلیل می‌پردازد، سپس نظریات و ادله آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و در نهایت دیدگاه خود را با ذکر دلیل مطرح نموده و یا اگر نظریات دیگران را پذیرفته باشد، به شرح و بسط و توضیح مختصر آن می‌پردازد. به عنوان نمونه وی در آغاز کتاب می‌فرماید: جماعتی عقیده دارند که لغات توقیفی هستند و از جانب خداوند متعال به انسان یاد داده شده است و برای این نظریه استدلال به دو آیه قرآن کرده‌اند: ۱- و علم آدم الاسماء کلها (سوره بقره آیه ۳۲)؛ یعنی خداوند همه نامها را به حضرت آدم یاد داد». ۲- و اختلاف السنتکم (سوره روم آیه ۲۳)؛ یعنی از نشانه‌های خداوند اختلاف زبان و لغات شماست. ابوهاشم (عبدالسلام بن محمد بن عبدالوهاب جبایی یکی از شخصیت‌های معتزله) می‌گوید: لغات اصطلاحی است (یعنی خود انسان‌ها براساس نیاز آن را اصطلاح و ایجاد می‌کنند) و دلیل آن هم این آیه است: «و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه» (سوره ابراهیم آیه ۴)؛ یعنی ما هیچ پیامبری را نفرستادیم؛ مگر به زبان قوم و مردم خودش. ۵ - ویژگی های کتاباز ویژگی‌های مهم این کتاب مقایسه میان دیدگاه‌های اصولی علمای شیعه و اهل تسنن است و این ویژگی در نزدیکی آراء و عقاید به هم و شناخت شفاف تر علمای مسلمان از دیدگاه‌های یکدیگر بسیار مؤثر است. از دیگر برجستگی‌های این کتاب بررسی آراء و نظریات گوناگون و ادله آن و سپس طرح مجتهدانه رای خود و یا بعد از تعدیل و یا اضافه قیود بر آن می‌باشد؛ مانند نظریه مؤلف در حقیقت و مجاز و یا موافقت ایشان با ابوحنیفه در بحث عموم و خصوص در این که استثناء بر خلاف اصل است و مباحث فراوان دیگر. (مقدمه و تحقیق عبد الحسین محمد علی بقال) ۶ - شرح‌های کتابتا کنون شرح‌های فراوانی بر این کتاب نوشته شده؛ مانند: ۱- شرح فرزندش فخر المحققین بر کتاب. ۲- شرح شیخ علی بن حسن امامی به نام « خلاصة الاصول ». ۳- شرح شیخ محمد بن علی بن محمد گرگانی غروی به نام « غایة البادی فی شرح المبادی ». ۴- شرح سید علی بن سید محمد علی بن ابی المعالی . ۵- شرح سید مصطفی بن سید محمد هادی بن سید مهدی بن سید دلدار علی نقوی . ۶- شرح میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (درگذشت ۱۳۰۲ هجری قمری). ۷- شرح ملا محمدرضا بن محمد محسن همدانی به نام « ریاض الاصول فی شرح مبادی ء الوصول الی علم الاصول ». و شرح‌های فراوان دیگر ۶.۱ - سخن آقا بزرگ تهرانیآقا بزرگ تهرانی صاحب کتاب الذریعة درباره این کتاب می‌فرماید: «مبادی ء الوصول الی علم الاصول و یقال له مبادی ء الاصول، هو متن مختصر فی اصول الفقه تصنیف آیة الله العلامة جمال الدین الحسن بن یوسف الحلی المتوفی سنة ۷۲۶ و قد شرحه و علق علیه الاصحاب من لدن حیاته حتی الیوم». یعنی «کتاب مبادی ء الوصول الی علم الاصول که به آن مبادی ء الاصول نیز می‌گویند متنی مختصر و کوتاه در اصول فقه است و مؤلف آن آیت‌الله علامه جمال الدین حسن بن یوسف حلی درگذشت سال ۷۲۶ هجری قمری است. این کتاب از زمان حیات مؤلف تا این زمان مورد شرح و تعلیقه علمای شیعه قرار گرفته است». (الذریعة جلد ۱۴ صفحه ۵۲) ۷ - نسخه‌های خطی۱- نسخه‌ای در کتابخانه حضرت آیت‌الله نجفی مرعشی در شهر مقدس قم. تاریخ نگارش این نسخه سال ۷۰۳ هجری قمری و به خط شاگرد مؤلف شیخ احمد آوی است. این نسخه در سال ۷۰۵ بر علامه حلی و فرزند ایشان فخر المحققین قرائت شده و آن را تایید کرده‌اند. ۲- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی در شهر مشهد مقدس. تاریخ نگارش این نسخه سال ۷۰۲ هجری قمری و به خط شیخ احمد آوی است و در سال ۷۰۵ بر فرزند مؤلف، فخر المحققین قرائت شده و او نیز آن را تایید کرده است. ۸ - پانویس۹ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |